8 konsèy finansye pou ede konsomatè ayisyen yo pwoteje tèt yo

8 konsèy finansye pou ede konsomatè ayisyen yo pwoteje tèt yo

‍Sitiyasyon ekonomik ak finansye a an Ayiti kontinye ap anpire chak jou daprè tout endikatè ekonomik yo. Echanj k ap fèt sou tèritwa a souvan mete bouch louvri ant konsomatè ak founisè yo. Se rezilta absans yon politik ki vize pwoteje konsomatè yo, ak absans yon kad legal ki defini fason echanj yo dwe fèt, ki lakoz konsomasyon rete yon gwo defi pou otorite yo. Pandan poko gen bon jan mezi ki pran pou pwoteje moun k ap konsome pwodwi ak sèvis an Ayiti, moun ki fòme nan ekonomi ak finans pwopoze kèk bon abitid ki ka ede yo pwoteje tèt yo.

Youn nan premye difikilte konsomatè ayisyen yo ap fè fas, se paske pa gen okenn lwa ki an aplikasyon pou ede yo pwoteje tèt yo kont move ajisman founisè pwodwi oswa sèvis yo ka genyen. Direksyon Kontwòl Kalite ak Pwoteksyon Konsomatè (Direction du Contrôle de la Qualité et de la Protection du Consommateur, DCQPC) se sèl antite nan leta a, ki anba titèl Ministè Komès ak Endistri (MCI), ki gen nan misyon li kontwole si pwodwi ak aktivite komèsan epi antrepriz komèsyal yo konfòm ak lwa nasyonal ak lwa entènasyonal ki egziste yo. Malerezman lwa nasyonal sa yo, poko egziste nan lejislasyon an Ayiti, menm si gen plizyè demach ki fèt deja pou sa te rive posib.

Pou w ka konn plis sou sijè sa a, li atik sa sou Banj Media ki gen pou tit « Konsomasyon an Ayiti : Ki dispozisyon leta Ayisyen pran pou regilarize sa? »

Lòt difikilte konsomatè yo souvan fè fas se pwoblèm ensekirite a, ki gen gwo enpak sou prèske tout aktivite anndan peyi a. Echanj komèsyal ant founisè ak sèvis yo se youn pami aktivite ki plis sibi enpak fenomèn nèg ak zam ki genyen toupatou yo. Malgre dènye eleman Bank Santral pou mwa òktòb 2023 a montre enflasyon an fè yon ti bese, men defisi pwodiksyon agrikòl la mete sou ensekirite a lakoz Ayiti nan sa yo rele yon ensekirite alimantè kriz jeneralize (faz 3 IPC, ki se « Cadre Intégré de Classification de la sécurité alimentaire »).

 Anpil espesyalis nan koze ekonomi rekonèt gen anpil dispozisyon yon moun ka pran pou ede li fè fas avèk presyon ekonomik li jwenn nan yon sistèm. Dispozisyon oubyen mòd fonksyonnman sa yo gen pou objektif ede moun yo depanse ak plis entèlijans, depanse nan sa ki priyoritè, depanse mwens epi pi efikas. Nan sans sa a, plizyè revi, atik, dokiman ekonomik prezante konsèy ki ka ede yon moun fè fas ak pwoblèm li ap sibi antanke konsomatè. Nan yon peyi kote regilasyon pa fèt tankou jan sa ye an Ayiti, swiv konsèy sa yo kapab yon bon fason pou ede yon moun diminye presyon li ka sibi kòm konsomatè final.

Achte yon pwodwi oubyen yon sèvis toujou reprezante yon ris dapre sa spesyalis ki etidye sikoloji konsomatè fè konnen. Moun k ap achte a toujou ap poze tèt li kesyon èske li ap jwenn bon pwodwi, èske li p ap achte twò chè oubyen èske li p ap regrèt sa li achte yo. Alòske komèsan yo menm tou pa renmen pale moun yo de ris ki egziste yo nan pwodwi oubyen sèvis y ap ofri yo. Pou eseye pwoteje konsomatè yo, men lis 8 konsèy nou rive note atravè rekòmandasyon plizyè dokiman, atik ak revi ekonomik, ki pran an kont plizyè faktè, tankou difikilte yon konsomatè ka rankontre nan yon sistèm ekonomik ki p ap byen mache, alòske li dwe evolye ladan : 

1- Planifye acha ou yo

Anpil fwa konsomatè yo pa pran tan yo chwazi, paske yo oblije jwenn yon pwodwi oswa yon sèvis byen vit pou rezoud yon pwoblèm, oubyen pou satisfè yon bezwen. An jeneral, etid yo montre moun k ap achte manke pasyans, sa ki eksplike anpil fwa yo oblije aksepte pwopozisyon ki pa menm bon pou yo lè y ap regle yon bagay. Planifikasyon se yon bon mwayen pou w kontwole depans ou yo nan tèt frèt epi limite yo si sa nesesè. Fè chwa pwodwi oubyen sèvis ou vle itilize yo plizyè jou avan, sa ka ede w konnen si yo disponib, si pri yo pa monte, si pa gen lòt opsyon ki pi bon. Move desizyon ekonomik yo souvan pote regrè, men lè sa rive yo konn deja gen gwo konsekans swa sou salè oubyen sou bidjè moun ki pran move desizyon sa a te genyen.

2- Achte pwodwi an gwo pito

Si w souvan achte pwodwi pou sèvi lakay ou, li pi bon pou w achte an gwo paske anpil founisè bay avantaj rediksyon pri sou pwodui y ap vann an gwo yo. Achte an gwo gen plizyè avantaj, youn nan yo se paske li ba w posiblite achte nan pi bon pri. Nan ekonomi tout depans gen yon konsekans, pa egzanp frè transpò ou peye chak fwa ou pral achte yon pwodwi an detay, ou ka redwi l lè ou deside achte an gwo. Rediksyon pri yo ka pa reprezante anpil pou yon grenn pwodwi, men pou divès pwodwi ou itilize chak jou, enpak la ap pi enpòtan. Yon lòt avantaj achte an gwo, li pèmèt ou mezire fason w ap itilize pwodwi w ap sèvi yo, konsa li ka pi fasil pou w ajiste kantite yo an fonksyon de itilizasyon w yo.

3- Pran enfòmasyon sou founisè pwodwi oubyen sèvis yo avan 

Achte se depanse, depanse dwe toujou yon aksyon entèlijan. Anpil fwa founisè k ap bay move pwodwi ak move sèvis yo, moun konnen yo, anpil moun plenyen pou yo deja. Konsomatè a rann tèt li yon gwo sèvis lè li chache bon jan enfomasyon, swa pou li konpare pri oswa pou li konpare yon kategori sèvis plizyè founisè ofri (sous). Gen antrepriz oswa enstitisyon ki aksepte bay moun ki ka vin kliyan yo pwofòma yon fason pou ede yo konnen pri pwodwi ak sèvis yo ofri yo avan yo boukle yon operasyon. Gen founisè ki ofri garanti sou yon kantite tan, yon fason pou ede kliyan an konnen pèfòmans pwodwi oswa sèvis li pral pran an. Ou kapab tou chache enfomasyon nan men moun ki chwazi òf la deja, yon fason pou w konnen kijan rezilta li te jwenn yo ye. Sou anpil nan sit tranzaksyon anliy yo, gen espas ki pèmèt moun yo bay avi yo, yon fason pou yo pale de eksperyans yo te fè ak yon pwodwi oswa yon sèvis. Tout sa yo ka ede w nan chwa ou pral fè yo.

4- Chache konnen enfòmasyon enpòtan sou sa w ap achte yo

Leta nan anpil peyi nan mond lan fè obligasyon ak founisè sèvis yo pou yo bay bon jan enfòmasyon sou òf yo. Lis enfòmasyon yo mete sou pwodwi moun konsome yo rele « Nutrition Facts » (enfòmasyon nitrisyonèl), se kote yo endike ak kisa pwodwi a prepare, ki pwopòsyon chak eleman ki itilize nan fabrikasyon pwodwi sa tankou glisid, lipid, pwoteyin, vitamin, eleman mineral, ak kantite kalori pwodwi sa a bay. Dat ekspirasyon pwodwi yo tou se yon lòt eleman enpòtan anpil ki dwe parèt sou yo. Depi nan mwa avril 2020 nan peyi Lafrans, yo egzije founisè pwodwi yo pou yo endike klèman nan ki peyi engredyan ki antre nan fabrikasyon pwodwi yo sòti. Gen lot enfòmasyon teknik tankou koulè etikèt sou pwodwi nan makèt yo ki idantifye valè nitrisyonèl yo, yon fason pou ede moun k ap achte yo pwoteje tèt yo sitou si y ap lite kont maladi obezite. Pou lòt rezon sante tou, endikasyon yo ede moun konnen kantite kolestewòl, kantite sik, oswa kantite alkòl sa y ap achte a genyen.

5- Defini yon lis priyorite pou w evite acha ki pa itil

Dapre yon rapò BMO Groupe Financier, Kanadyen fè « achats compulsifs » souvan. Tèm sa itilize pou kalifye lè yon moun achte yon pwodwi san li pat menm planifye pou sa, jis paske li wè l devan je l, anpil fwa li pa menm vrèman bezwen li. Yon Kanadyen depanse an mwayèn prèske 4 mil dola Kanadyen pa ane nan achte pwodwi li pa bezwen, gason depanse 2 fwa plis pase fanm nan mòd acha sa yo. Acha konpilsif yo rive anpil nan acha an liy yo, patikilyèman vètman. Se pou sa li konseye pou yon moun achte inikman vètman ki bon pou li epi ki reyèlman ka itil pou yon okazyon. Anpil magazen pwopoze moun yo achte anpil pou yo benefisye gwo rabè, men apre yon tan vètman oswa pwodwi sa yo konn pa menm itilize.

Lè w defini yon lis priyorite, se yon fason pou w achte sa ki pi enpòtan yo avan, epi pase trè sou lòt ki pa twò nesesè yo. Pou evite achte yon machandiz yo pa vrèman konnen si yo bezwen, yo konseye konsomatè yo kite yon tan pase, swa pou reflechi oubyen pou gade toutbon si gen yon bezwen reyèl pou pwodwi sa. Tan yo kite pase a ap pèmèt yo gentan reflechi sou enpòtans reyèl ak nesesite ki genyen pou yo depanse pou pwodwi sa.

6- Toujou chwazi dirabilite

Anpil moun renmen alamòd jan konsèp kreyòl la di li a, sepandan pou yon konsomatè evite viktim nan yon sistèm ekonomik ki pa pwoteje tankou an Ayiti, li dwe konnen gen pi gwo ris nan itilize pwodwi oswa sèvis ki apèn komèsyalize. Li preferab pou tann yon tan rezonab, konsa konsomatè a ka jwenn kèk avi k ap ede l konnen pwodwi oswa sèvis sa a pi byen avan menm li depanse pou li. Anpil antrepriz antre nan sa yo rele « fast fashion », se yon tèm anglè ki deziye yon ansanm pwodwi ki fabrike rapid, ki toujou gen nouvo estòk epi ki pa koute chè. Pwodiksyon sa yo gen gwo konsekans sou anviwonnman epi yo pa avantaj konsomatè yo pase yo pa dire. Anpil fwa, li pi bon pou yon moun achte yon pwodwi yon ti kras pi chè, men ki ap dire pi lontan.

7- Aprann chèche lòt altènativ

Kriz ekonomik mondyal la, enpak entènèt ak konsyans anpil moun kòmanse pran sou pwoblèm anviwonnmantal yo, se kèk pami faktè ki fè anpil moun kòmanse panse konsomasyon yon lòt fason. Yo rele konsyans sa a écoresponsabilité. Gen anpil demach moun k ap konsome yo ka swiv pou evite depanse twòp lajan. Chwazi pwodwi ki mande mwens antretyen, oubyen pwodwi ki ka ede akonpli plizyè tach. Nan yon mache, ka gen diferan kategori nan yon menm pwodwi oubyen yon menm sèvis. Chak kategori sa yo ka gen yon avantaj ki ka ekonomik, nan kalite, nan dire elatriye. 

8- Pran konesans dispozisyon legal ki egziste yo

Avan w achte oubyen fè yon afè, li enpòtan pou w konnen ki dispozisyon legal ki egziste kote w ap evolye a. Pa egzanp nan ka moun k ap lwe kay an Ayiti, gen yon ansanm dispozisyon lalwa etabli, ki enpòtan pou w konsidere avan menm ou siyen yon kontra lwaye pou evite nan sousi ak pwopriyetè a. Gen prensip ki di ki fason yon moun ka achte yon byen nan men yon patikilye. Lè de pati k ap fè echanj lan byen konnen prensip ki egziste yo, gen mwens ris sitou pou konsomatè a. Gen sèvis ki mande pou w konnen byen demach administratif yo avan menm ou pran yo, tout bagay ki pa byen metrize pa nan avantaj konsomatè a.

Meyè fason pou pwoteje konsomatè yo nan yon peyi se lè leta pran tout dispozisyon legal ak administratif yo, epi fè aplike yo jan sa dwe fèt. Yon bon regilasyon defini kijan echanj yo dwe fèt, epi ki rekou konsomatè oubyen founisè yo ka genyen si yo estime yo viktim. Se pa tout moun k ap ka swiv oubyen aplike rekòmandasyon oswa konsèy finansye, swa paske yo pa toujou gen menm pouvwa dacha pou planifye konsomasyon yo, oubyen tou paske swiv abitid finansye pa yon garanti. Se pou sa, pou ede majorite konsomatè yo pwoteje tèt yo, se enstitisyon responsab yo ki dwe mete tout mezi an plas pou echanj yo respekte.

‍

Merck'n Sley Suprême Jean-Pierre