Resiklaj : Yon mwayen pou kreye richès anpil moun inyore an Ayiti

Resiklaj : Yon mwayen pou kreye richès anpil moun inyore an Ayiti

Nan anpil peyi nan mond lan, pou otorite leta yo rive diminye move enpak dechè solid yo ka genyen sou anviwonnman an, yo pratike resiklaj. Non sèlman leta ede kreye mwayen pou sa, men yo mennen kanpay ki pou montre moun yo tout enterè sa genyen. Men malerezman an Ayiti, akote kèk inisyativ piblik oswa prive, resiklaj la toujou rete yon sektè aktivite ki neglije malgre gwo potansyèl ak benefis li genyen.

‍Kisa Resiklaj la ye?

Tèm resiklaj la itilize se sitou pou fè referans ak yon eleman ki vin gen yon dezyèm vi oswa yon dezyèm itilite, apre li te fin itilize pou premye objektif yo te fè l la. Diksyonè Larousse defini li konsa « Resiklaj se yon ansanm teknik ki gen pou objektif kolekte fatra epi remete yo nan menm pwosesis pwodiksyon yo soti a ». Nan tout peyi nan mond lan yo fè resiklaj, sa rantre nan kad pwomosyon y ap fè pou sa yo rele « Ekonomi sikilè » a. Resiklaj se yon pratik ki ansyen menm jan ak mond lan, men ki vin pi enpòtan chak jou gras ak gwo wòl li ka jwe nan ede limite polisyon, epi nan redwi konsomasyon resous natirèl ki antre nan fabrikasyon pwodwi yo. 

Kit se yon dechè  biyodegradab, sa vle di yon dechè ki ka sibi efè nati a pou li degrade, kit li se yon dechè non biyodegradab, gen yon mwayen kanmèm ki itilize swa pou rann li itilizab sou menm fòm lan ankò, oubyen sou yon lòt fòm. Dechè sa yo kapab matyè òganik, matyè plastik, metal, katon, vè, elatriye. Resiklaj la pèmèt antrepriz ak peyi yo fè anpil ekonomi resous ak enèji chak ane.

Ki avantaj Resiklaj genyen?

Avantaj resiklaj yo anpil, sòti nan enpak pozitif sou anviwonnman, pase pran avantaj ekonomik ak sosyal yo. Anpil nan resous materyèl ki itlize pou fabrike pwodwi n ap sèvi yo se resous ki limite, sa ki vle di kantite yo diminye chak ane, li menm posib yon jou pou resous sa yo pa disponib anko. Nou ka site resous tankou petwòl, kwiv, aliminyòm elatriye. Gras ak resiklaj, anpil nan materyo sa yo menm lè yo fin itilize deja, ka retounen itil si yo trete yo. Konsa ap gen mwens nesesite pou yo ale chache resous sa yo nan lanati ankò. 

Nan chache matyè premyè pou pwodwi, lòm andomaje ekosistèm lan anpil. Pa egzanp anpil peyi sibi konsekans debwazman akoz rechèch k ap fèt pou jwenn matyè premyè anba tè a. Ekosistèm lan se yon ansanm èt vivan k ap viv nan yon anviwonnman, kote youn gen rapò ak lòt.  Si pwodwi sa yo rive resikle epi itilize ankò, sa ap ede pwoteje ekosistèm lan. Resiklaj se yon aspè enpòtan nan sa yo rele ekonomi sikilè a, ki gen pou objektif pwodwi byen ak resous epi redwi gaspiyaj. Nan tip ekonomi sa a, menm jan chimis ak biolojis Antoine Lavoisier te di l, « Anyen pa pèdi, anyen pa kreye, tout bagay transfòme ». 

Resiklaj ede redwi konsomasyon enèji nan mond lan, epi li se yon lòt mwayen tou pou pwodwi enèji. Yon lot bò, yon rapò Oganizasyon Mondyal Travay te pibliye an 2018 montre gen posiblite pou rive kreye anviwon 24 milyon travay rive 2030 gras ak pwosesis transfòmasyon yo tankou resiklaj. Se yon mwayen anplis pou pèmèt jèn lidè nan mond lan pran responsablite yo  fas ak defi anviwonman yo, menm jan yo enonse nan lis 17 Objektif Devlopman Dirab ODD 2030 yo. 

Malgre li itilize nan prèske tout peyi nan mond lan, resiklaj la plis parèt tankou yon nesesite pou peyi pòv yo paske daprè Bank Mondyal, se nan peyi ki pi pòv yo nou jwenn plis dechè ki boule oubyen ki stoke nan yon dechaj, chif yo evalye a 90%. Se plis pase 2 milya tòn dechè solid mond lan pwodwi chak ane toujou daprè Bank Mondyal. Daprè National Geographic, gen anviwon 56 milyon moun nan mond lan ki benefisye yon revni gras ak resiklaj pwodwi plastik ak lòt materyo. Biwo Entènasyonal Resiklaj (BIR) presize tretman dechè evalye a anviwon 175 milya ewo. Sèlman 19% dechè nan mond lan resikle oubyen konpoze, alòske nan peyi ki pi pòv yo, se sèlman 4% dechè ki resikle.

Kijan Ayiti trete dechè li yo?

An Ayiti, pami kategori dechè ki plis resikle yo nou jwenn plastik, metal, matyè òganik, vè ak katon. Nan yon dokiman Pwogram Nasyonzini pou Devlopman (PNUD) pibliye ki gen pou tit « Gestion des dechets solides en Haiti : Une analyse exploratoire », yo fè remake Ayiti pa ko rive eksplwate tout metòd resiklaj ki genyen yo, akoz pwoblèm materyèl ak ekonomik antrepriz ki egziste yo ap fè fas. Youn nan fòm eksplwatasyon ki plis itilize nan peyi a, se konvèti dechè yo an zèv atistik. Sa a gen avantaj ekonomik, men li pi piti lontan pa rapò ak lòt metòd endistriyèl yo.

Dokiman sa a souliye twa faz sèlman nan tretman dechè plastik yo an Ayiti : Kolekte, vann, fabrikasyon zèv atistik. Gen plizyè moun, oswa gwoup moun ki ranmase matyè plastik yo swa nan lari, lakay moun, nan restoran, nan mache, nan enstitisyon oswa nan sit dechaj yo epi pote yo vann bay kèk antrepriz resiklaj ki egziste. Majorite moun sa yo se nan mitan vil yo y ap viv e pou anpil nan yo, se yon sous revni ki ka ede yo sipòte fanmi yo finansyèman, toujou daprè dokiman PNUD la.  Menm si pa gen okenn estatistik ki di egzakteman ki kantite yo ye, gen anpil atelye an Ayiti ki travay nan domèn atizana plastik. Yo itilize dechè yo pou fabrike materyèl pou dekorasyon oubyen pou fè lòt bagay. Nou jwenn materyèl tankou bale, valiz, bous, panye, kolye, brasle elatriye.

Menm jan ak anpil peyi ki nan gwo difikilte ekonomik, Ayiti poko rantre nan pwosesis transfòmasyon chimik ak tèmik (ki gen rapò ak chalè) dechè plastik yo. Men gen plizyè antrepriz ki ap fè gwo jefò nan resikle dechè plastik yo, swa pou yo fabrike pwodwi tankou brik, adoken, anbalaj oswa mayo. Pifò antrepriz sa yo sitiye nan mitan Pòtoprens, pami yo nou ka site Haiplast Recycling SA, E Recycling, Environnemental Cleaning Solutions (ECSSA), Haïti Recycling-GS Solutions ak Hill Plast. 

Menm jan ak dechè plastik yo, an Ayiti metòd valorizasyon dechè metalik tankou fè, aliminyòm oswa kwiv yo limite anpil. Majorite travay ki fèt ak dechè metalik yo se nan pwodiksyon zèv atizana sa yo rele « Pyès an fè » yo. Dechè metalik sa yo se sitou vye machin, bekàn, bourèt, aparèy elektwonik elatriye ki gaye nan anviwonnman an. Moun k ap fabrike zèv atisitik sa yo achte yo nan men patikilye oswa gwoup moun ki deside ranmase yo. Zèv atistik sa yo itilize anpil nan dekorasyon oubyen kòm objè sakre nan espirityalite, e yo konn rapòte gwo sòm lajan sitou lè gen gwo ekspozisyon. Lòt kategori moun ki antre nan trètman matyè metalik yo se moun k ap pwodwi itilite pou kwizin tankou recho, chodyè elatriye. Se yon sektè ki rete enfòmèl, ak teknik ki pa modèn ditou.

Dènye pwosede ki egziste nan trètman dechè metalik yo, se lè moun yo kolekte yo epi revann yo ak antrepriz ki la sèlman pou ekspòte yo pwiske pa gen okenn teknik ki egziste an Ayiti pou fè okenn lòt transfòmasyon ak dechè sa yo. Youn nan antrepriz ki pi popilè nan sans sa an Ayiti se Haïti Recycling-GS Solutions. 

Youn nan kategori dechè ki gen pi gwo potansyèl ekonomik se matyè an vè yo. Men malerezman an Ayiti pa gen okenn antrepriz ki spesyalize nan trètman endistriyèl matyè sa yo. Pi gwo pwosesis resiklaj vè ki gen nan peyi a se kolekte epi re itilize tout pwodwi ki rete an bon eta yo. Se pwosede sa Brasri Nasyonal (BRANA) itilize pou rejwenn boutèy yo, lave yo epi re mete yo nan chèn pwodiksyon an. Gen anpil moun tou ki nan pwodiksyon lokal ki itilize boutèy oswa bokal pou yo komèsyalize podwi tankou manba, akasan, lwil maskreti, kremas, ji kole ak lòt ankò. Pou dechè an katon yo, pi gwo itilizasyon yo se nan domèn atizana. Dechè sa yo itilize pou pwodwi kostim, sitou lè gen Kanaval ak lòt fèt nasyonal yo.

Yon inisyativ ki gen gwo objektif

Jhamily Hill Pompilus se PDG Hill Plast, yon startup ki ap travay nan resiklaj dechè plastik depi nan mwa Oktob 2019. Nou te chita pale ak li sou koze resiklaj la an Ayiti men sitou sou travay Hill Plast ap reyalize nan sektè sa. Jèn antrepiz sa a konte sou yon efektif ki gen anviwon 11 moun. PDG a eskplike nou nan kad travay Hill Plast yo rive reyalize anpil fòmasyon pou jèn yo, ak nan plizyè vil pwovens. Fòmasyon sa yo rive posib sitou gras ak patenarya yo fè ak plizyè òganizasyon. 

Jhamily eksplike nou « Travay Hill Plast yo gen twa branch, ki se fòmasyon, jesyon dechè yo ak valorizasyon yo » Jèn antreprenè a prezante Hill plast Kòm yo antrepriz sosyal ki plis konte sou enpak pozitif yo ka fè sou kominote a, nan ede yo jere pwoblèm aniwonnmantal ki lye ak kesyon fatra a. Nan kad atelye Hill Plast reyalize, yo aprann moun yo travay ak plastik pou pwodwi bale, poubèl, bous. Men youn nan kreyasyon antrepriz la se yon pwodwi ki pote non Coverbag yo te deja komèsyalize « Se yon sak ki ka ede yon moun pwoteje valiz li lè gen lapli. Nou te kòmanse vann yo, men nou antre yo akoz yo te twò sanble ak sachè dlo, kòm se ak matye sa nou fè yo. Kounya nou itilize yon lot pwosede pou yo pa sanble ak sachè a nèt ».

Sou opòtinite sektè resiklaj la ofri, Jhamily mete atant yo byen wo pou Hill Plast « Nan 5 pwochen lane yo, nou swete Hill Plast vin yon referans an Ayiti, epi yon referans nan Karayib la pou 10 pwochen lane yo ». Youn nan motivasyon PDG a pou li te kanpe Hill Plast se fason li wè yo trete dechè yo an Repiblik Dominikèn alòske an Ayiti pa gen okenn dispozisyon ki pran nan sans sa a vrèman.

Menm jan ak anpil lòt jèn antrepriz ki nan domèn lan, Hill Plast poko gen gwo mwayen pou yo antre nan transfòmasyon ki pi konplèks, men y ap travay pou sa. Jèn antrepriz la plis vize ede rezoud pwoblèm fatra a, gras ak travay yo epi fòmasyon y ap ofri. Nan sans sa a, yo plis wè tèt yo tankou yon antrepriz sosyal « Nou kwè nan fòmasyon moun yo anpil pou ede rezoud pwoblèm fatra a. »

Menm si Ayiti parèt an reta nan efò k ap fè pou bay resiklaj plis enpòtans nan mond lan, gen posibilite pou otorite yo pran chimen sa a. Danje dechè plastik yo reprezante pou anviwonman an, move wòl yo jwe nan rechofman klimatik la, ak ansanm resous natirèl yo ki kòmanse pa disponib an kantite, tout sa yo se divès rezon ki fè resiklaj vin gen yon gwo enpòtans nan mond lan. Mete sou sa, enpòtans ekonomik sektè sa a se yon aki pou peyi ki pran wout la deja yo.

‍

Merck'n Sley Suprême Jean-Pierre